Tên di sản : Nhà thờ họ Nguyễn Bá (Nơi thờ tướng quân Nguyễn Bá Lệ)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 3249/QĐ - UBND
Giới thiệu
Theo các cụ trong dòng họ Nguyễn Bá cho biết: trước kia Nhà thờ được làm quay hướng Nam gồm 3 gian Tiền đường và một gian Hậu cung. Năm 2000, con cháu trong dòng họ đã tôn tạo lại chuyển thành hướng Đông Nam cho phù hợp với thế đất hiện tại. Hiện nay Nhà thờ được làm theo kết cấu hình chữ Đinh, gồm 3 gian Tiền đường và 1 gian Hậu cung. Từ ngoài vào trong, Nhà thờ Nguyễn Bá gồm có các công trình sau:
Cổng: được xây dựng bằng gạch chắc chắn, gồm ba cửa; mái làm theo kiểu chồng diềm bốn mái, dán ngói vẩy; bờ nóc đắp hình mặt trời, đầu đao đắp cong bằng hoa văn vân mây cách điệu. Cửa giữa có kích thước cao 4,9m (mái cao 2,1m), rộng 2,2m, hai cửa bên cao 3,9m (mái cao 1,3m), rộng 1m. Các cánh cửa được làm bằng sắt, cửa giữa gồm 2 cánh, hai cửa bên gồm mỗi bên một cánh. Từ hai tường cổng hai bên được xây hệ thống tường bao quanh.
Sân: hình chữ nhật, nằm ngang so với toàn bộ không gian của nhà thờ. Diện tích của sân 170m2 (chiều dài 17m; chiều rộng 10m), lát gạch bát màu đỏ.
Tiền đường: Tiếp giáp với sân là nhà Tiền đường có kích thước dài là 8m, rộng 5,6m, cao 7,1m, xây theo kiểu mái cuốn vòm. Tiền đường gồm 3 gian, phía trên tạo thành hai tầng mái dán ngói vẩy, bờ nóc đắp hình lưỡng long chầu nguyệt, tường hồi xây bít đốc tay ngai, hai bên xây hai trụ biểu. Trên đầu mỗi trụ biểu được đắp tượng nghê chầu, thân cột được đắp đôi câu đối bằng chữ Hán. Chồng diêm được phân thành ba ô hình chữ nhật, hai ô bên đắp trang trí hình chim phượng, ô giữa đắp nổi 4 chữ Hán “Nguyễn Tộc Từ Đường” (Từ đường tộc Nguyễn). Phía dưới gồm 4 cột hiên hình vuông, được nối liền với nhau bằng tường cuốn vòm, thân cột đắp nổi hai đôi câu đối bằng chữ Hán. Hiên có kích thước chiều rộng 1,3m, chiều dài 10m, cao 2,6m.
Từ hiên vào trong nhà Tiền đường được ngăn cách bởi 3 cửa bằng nhau, kích thước chiều cao 2,2m, rộng 1,2m. Các cánh cửa được làm bằng gỗ theo kiểu cửa “Thượng song hạ bản”. Toàn bộ mái nhà phía trong được xây cuốn vòm, mái dán ngói vẩy, nền lát gạch bát màu đỏ (30cm x 30cm).
Hậu Cung: gồm 1 gian nối liền với nhà Tiền đường bằng 3 cửa cuốn vòm. Cửa giữa có kích thước cao 2,9m, rộng 14m, hai cửa bên có kích thước nhỏ hơn, chiều cao 27m, chiều rộng 1,1m. Toàn bộ nhà Hậu cung phía trong được xây cuốn vòm, mái dán ngói vẩy.
Nhà khách: nằm phía sau nhà thờ, gồm 3 gian được xây tường hồi bít đốc, mái lợp ngói máy, nền lát gạch bát.
Về hệ thống thờ tự:
Hiện nay nhà thờ gồm 3 bệ thờ:
Bệ thứ nhất: đặt khám thờ, long ngai, bài vị của Khởi tổ họ Nguyễn Bá là ông Hồ Thuyên Công, thuỵ Phúc Nhai.
Bệ thứ hai: đặt bài vị của Thuỷ tổ họ Nguyễn Bá làng Cầu Hải là ông Nguyễn Công Huyền, tự Hiệp Thừa và bà Thuỷ tổ quý nương hiệu Từ Chân.
Bệ thứ ba: đặt 7 bài vị thờ của trưởng các chi đời thứ 7 gồm: Ông Nguyễn Quý Công, thuỵ là Công Tuỳ; Ông Nguyễn Bá Uông, hiệu là Thường Nghĩa; Ông Nguyễn Bá Lệ, thuỵ là Chất Trực; Ông Nguyễn Bá Thiếng, tự là Sỹ Khảng, thuỵ là Đức nghĩa; Ông Nguyễn Bá Nễ, thuỵ là Phúc Hiền; Ông: Nguyễn Quý Công, thuỵ là Đức Hộ; Ông Nguyễn Quý Công, thuỵ là Cẩn Trực.
Ngoài khám thờ Khởi tổ và các bài vị của các bậc tiên hiền trong dòng họ, trên các bệ thờ còn đặt bát hương, lư hương, đài chén, khay mịch với nhiều chất liệu như gỗ, đồng, gốm, sứ phù hợp với không gian thờ tự tại nhà thờ.
Với những công trình kiến trúc và những di vật đang còn lưu giữ tại Nhà thờ họ Nguyễn Bá cho thấy đây là di tích có giá trị cần được xếp hạng bảo vệ.